امروزه واژۀ «لکوموتیو» به معنی موتور قطار است؛ ولی سال‌ها پیش این واژه در مورد وسایل نقلیۀ جاده‌ای نیز به‌کار می‌رفت. لکوموتیوهای اولیه به‌وسیلۀ نیروی بخار حرکت می‌کردند؛ اما امروزه لکوموتیوِ اکثر قطارها، دیزلی یا برقی هستند.
لکوموتیوهای دیزلی و برقی
لکوموتیوهای دیزلی، دارای موتورهایی هستند که شبیه به موتورهای کامیون‌ها یا اتوبوس‌ها می‌باشند. هر چند در اکثر لکوموتیوهای دیزلی بزرگ، نیروی موتور مستقیماً به چرخ‌ها متصل نمی‌شود بلکه باعث گردش ژنراتوری می‌شود که تولید برق می‌کند و این برق به موتورهای الکتریکی که بین چرخ‌ها قرار داده شده، منتقل می‌شود. لکوموتیوهایی را که از این سیستم استفاده می‌کنند لکوموتیوهای دیزل برقی می‌نامند.
این سیستم، برای انتقال نیروی آرام و بدون اصطکاک به چرخ‌ها، روش خوبی است و نیازی به دنده عوض کردن ندارد؛ اما فقط به‌وسیلۀ موتورهای بسیار بزرگ و قوی امکان‌پذیر است. قطارهای محلی اغلب از موتورهایی به نام دیزل چند واحدی (d.m.u.s)استفاده می‌کنند. در این سیستم، در زیر هر واگن یک موتور کوچک دیزلی نصب شده و درست مانند کامیون یا اتوبوس از دنده‌های مختلف استفاده می‌شود. به این ترتیب در این سیستم نیازی به لکوموتیو جداگانه نیست.
لکوموتیوهای برقی، کوچک اما پُر قدرت هستند؛ زیرا لازم نیست یک موتور بزرگ و مخزن سوخت را حمل کنند. موتورهای برقی چرخ‌ها را می‌گردانند. برق از کابل‌هایی که بر فراز ریل آویزان است یا از ریل سومی که به موازات ریل‌ها در زمین قرار داده شده، تأمین می‌شود. در قطارهای برقی چند واحده(e.m.u.s)مانند قطارهای دیزل چند واحدهَ(d.m.u.s)لکوموتیو وجود ندارد.
قطارهای آینده
قطارهای بسیار سریع آینده، چرخ نخواهند داشت. این قطارهای هوایی به‌وسیلۀ بالشی از هوا، از ریل جدا شده و با پروانه‌هایی که توسط موتورهای جـِت می‌گردند به چیزی شبیه هاورکرافت خواهند بود. قطارهای ماگِلو (پرواز مغناطیسی) روی هوا قرار گرفته و پروانه‌هایی دارند که به‌وسیلۀ نیروی مغناطیس می‌گردند.
👇این ماشینِ محرّکۀ یک قطار بسیار سریع السیر (HST) است. در این لکوموتیو، یک موتور دیزل، ژنراتوری را که برق تولید می‌کند، می گرداند. برق به الکتروموتورها که چرخ‌ها را به حرکت در می‌آورند، نیرو می‌دهد.
جورج استفن سان
پدر جورج استفن سانِ، آتش‌نشان معدن ذغال سنگ بود. جورج در نوجوانی دارای مشاغل مختلفی در رابطه با موتورهای معدن بود. جورج هرگز به مدرسه نرفته بود اما با شرکت در کلاس‌های شبانه، خواندن را یاد گرفت. او بعدها مهندس معدن شد و در سال 1812 در معدن کِلینگ‌وُرث در نزدیکی شهر نیوکاسل به‌عنوان طراح موتور مشغول شد. در سال 1815 استفن سان یک چراغ ایمنی برای معدن اختراع کرد. اما «سِرهامفری دِوی» که همزمان با او چراغ مشابهی را ساخته بود، به‌عنوان مخترع چراغ ایمنی‌شناخته شد.
استفن سان بیشتر عمر خود را به طراحی و ساخت راه‌آهن و لکوموتیو گذراند. در بین سال‌های 1814، تا 1826، او حداقل 12 لکوموتیو برای کشیدن ذغال سنگ ساخت؛ اما در سال 1823 مسؤول ساختن راه آهن از استاکتون به دارلینگتون شد که مخصوص حمل مسافر بود. وقتی در سال 1825 این راه افتتاح شد، استفن سان خود، رانندگی لکوموتیو بخاری را که حامل اولین قطار مسافربری دنیا بود، به‌عهده گرفت. از سال‌های 1826 تا1830، او احداث راه‌آهن لیورپول به مَنچِستر را سرپرستی کرد. قبل از افتتاح این راه‌آهن، برای پیدا کردن مناسب‌ترین لکوموتیو، مسابقه‌ای برقرار شد و سرانجام لکوموتیوی به‌نام «راکت» که توسط استفن سان طراحی و به‌وسیلۀ پسر او رابرت ساخته شده بود، برندۀ جایزۀ 500 پوندی شد.
موفقیت‌های استفن سان، به ساخت راه‌آهن در سراسر انگلستان منجر شد. از سال 1830 تا 1845 که او بازنشسته شده بود، به‌عنوان مهندس مشاور در چند شرکت راه‌سازی کار می‌کرد. او تمام درآمدی را که از اختراعات خود به دست آورده بود، صرف ساختن مدارس برای فرزندان کارگران معادن و نیز مدارس شبانه برای خود کارگران کرد.
شهرت جورج استفن سان موفقیت‌های پسرش «رابرت» را تا حدودی تحت‌الشعاع قرار داده است؛ پسری که در ساخت راه‌آهن و طراحی لوکوموتیو دستیار پدر بود و خود نیز پل‌ساز معروفی شد.
👇این لکوموتیو که راکت نامیده می‌شد، توسط رابرت پسر جورج استفن‌سان ساخته شد. چرخ‌های جلو به‌وسیلۀ پیستون‌های بخار به گردش درمی‌آمد. ذغال‌سنگ و آب برای دیگ نیز در واگن عقبی حمل می‌شد.
بخشی از کتاب دانشنامه آکسفورد، علم و تکنولوژی از انتشارات پیام بهاران
صفحه 96-97