امروزه برای تعیین وقت از ساعت‌های مچی و انواع دیگر آن استفاده می‌شود. تا قرن هفدهم، ساعت‌های مکانیکی که عقربه‌های ساعت شمار و دقیقه شمار دارند، ساخته نشده بودند؛ ولی هزاران سال است که مردم از ساعت استفاده می‌کنند.
ساعت‌های اولیه
ساعت‌های آفتابی حداقل از 3500 سال قبل از میلاد مسیح استفاده می‌شده است. طول و جهت سایه که به‌وسیلۀ آفتاب‌ایجاد می‌شود، همچنان که خورشید در آسمان حرکت می‌کند، تغییر می‌یابد. ساعت‌های آفتابی، نوعی از ساعت‌های سایه‌ای می‌باشند و شما می‌توانید از افتادن سایه بر روی نقاط مختلف صفحۀ آنها، زمان را تعیین کنید. چوبی که سایه را ایجاد می‌کرد، شاخص نامیده می‌شد.
1400 سال قبل از میلاد مسیح، در مصر از ساعت‌های آبی (پِنگالن) استفاده می‌شد. زمان به‌وسیلۀ این‌که چقدر طول می‌کشید تا آب از سوراخ‌های یک ظرف خارج شود، اندازه‌گیری می‌شد. یونانی‌ها و رومی‌ها، ساعت‌های آبی پیچیده‌تری ساخته بودند که شبیه سیلندری بود که آب از مخزن بالایی فرو می‌ریخت و زمان با مشاهدۀ شناوری که در ظرف زیری قرار داشت، مشخص می‌شد.
چراغ‌های فیتیله‌دار، نوعی‌دیگر از ساعت بودند که با پایین رفتن سطح نفت، زمان را نشان می‌دادند. از شمع‌ها هم قرن‌ها برای تعیین زمان استفاده می‌شد. گفته می‌شود که شاه آلفرد، ویسکس بزرگ، در قرن نهم میلادی از شمع برای تعیین زمان استفاده می‌کرده است.
ساعت‌های شنی از قرون وسطی مورد استفاده قرار گرفته‌است و هنوز از آنها در آشپزخانه‌ها برای تعیین زمان پختن تخم‌مرغ استفاده می‌شود. و نوع بزرگ آن، زمان نیم ساعت یا بیشتر را تعیین می‌کرد.
ساعت‌های مکانیکی
اولین ساعت‌های مکانیکی در قرن 14 میلادی ساخته شد. آنها عقربه یا صفحه نداشتند؛ بلکه زنگی داشتند که در پایان هر یک ساعت به صدا درمی‌آمد. ساعت‌های زنگی در شهرهای بزرگ اروپا و در اماکن عمومی قرار داده می‌شد. چیزی نگذشت که انواع کوچکتر آن برای خانه‌ها ساخته شد. زمان به وسیلۀ میلۀ سنگینی که در وسط ساعت آویزان بود و به چپ و راست حرکت می‌کرد، تعیین‌می‌شد.
👇در این ساعت آفتابی، همچنان که خورشید در آسمان حرکت می‌کند، محل سایه هم تغییر می‌کند و زمان را به شما می‌گوید.
👇این ساعت شنی متعلق به قرن شانزدهم است. آن را برمی‌گرداندند به‌طوری که تمام شن‌ها در نیمۀ بالایی قرار می‌گرفت و 15 دقیقه طول می‌کشید تا تمام شن‌ها به قسمت پایین ریخته شود.
گالیله کشف کرد که نوسان پاندول، به طور منظم حرکت می‌کند؛ ولی از آن فقط برای ساختن وسیلۀ کوچکی که پزشکان بتوانند با آن نبض بیماران را بشمارند، استفاده کرد.پسر گالیله (وین سنت) اولین کسی بود که ساعت پاندولی ساخت.
اولین ساعت پاندولی و موفق در سال1657 م، در شهر «هاگو» و به دستور دانشمندی‌به‌نام «های‌جنس» ساخته شد که آن را می‌توان در موزۀ لیدن هلند دید.
ساعت‌های پاندولی در قرن هفدهم، اختراع شد. آنها بسیار دقیق‌تر بودند؛ زیرا نوسان پاندول‌ها زمان دقیق را برقرار می‌کردند. ساعت‌های پاندولی اولیه، کوچک بودند. اولین ساعت پاندولی بزرگ (پدر بزرگ) در سال 1670م ساخته شد.
ساعت‌های جیبی و مچی
استفاده ازساعت‌های‌جیبی، پس از اختراع فنر اصلی (فنری که به‌طور حلقوی به دور خود می‌پیچد و نیرو ایجاد می‌کند) در حدود سال 1500 میلادی معمول شد. ساعت‌های مچی در حدود سال 1900، پس از آن که به‌طور عمده در فرانسه و سوئیس ساخته شد، معمول گردید.
ساعت‌های‌دیواری و مچی جدید
ساعت‌های مکانیکی، نیروی خود را از وزنه‌ای که به آرامی پایین می‌آید یا فنری که بایستی به‌طور مرتب کوک شود، می‌گیرند. در قرن نوزدهم، برای اولین بار، ساعت‌هایی که با نیروی الکتریکی کار می‌کنند ساخته شد و از سال 1918، به بعد، ساعت‌هایی ساخته شدند که با استفاده از سیگنال‌های‌الکتریکی، زمان دقیق را نشان می‌دهند. امروزه بسیاری از ساعت‌های دیواری و مچی که نیروی خود را از باطری می‌گیرند، با استفاده از نوسان‌های طبیعی شیشۀ کوارتز (صد هزار نوسان در یک ثانیه) زمان دقیق را نشان می‌دهند. یک ساعت کوچک تقریباً یک کامپیوتر کوچک است؛ با یک زنگ درونی و شَستی که می‌تواند زمان را متوقف کند و صفحه‌ای دیجیتالی که زمان را به صورت ارقام آشکار می‌کند. نیروهای هیدروژنی اتمی که دستگاه تولید و تقویت ریز موج دارند، دقیق‌ترین ساعت‌ها هستند. آنها در هر یک میلیون و هفتصد هزار سال، یک ثانیه اختلاف پیدا می‌کنند.
👇احتمالاً قدیمی‌ترین ساعت در جهان که اکنون نیز کار می‌کند، در کلیسای «سالزبوری» در ایالت «ویلت شایر» انگلستان قرار دارد و قدمت آن به سال 1386 میلادی برمی‌گردد و تصور می‌شود که اکثر قسمت‌هایش همان قطعات اولیه باشد. این ساعت صفحه ندارد و زمان را با صدای زنگ اعلام می‌کند.
👇ساعت‌های جدید، دارای طرح‌های دلپذیر و در عین حال، ارزان قیمت هستند و با دستگاه الکترونیک، فوق‌العاده دقیق کار می‌کنند.
ساعت‌های عقربه‌ای و دیجیتالی
👇ساعت‌هایی که برای نشان دادن زمان از ارقام استفاده می‌کنند، ساعت‌های دیجیتالی نامیده می‌شوند.
آنها بسیار دقیق هستند. این ساعت نیز زمان سه و چهل و پنج دقیقه را نشان می‌دهد؛ اما با یک نظر نمی‌توان دید که‌چقدر به ساعت چهار مانده، بلکه باید در ذهن خود حساب‌کرد.
👇ساعت‌هایی که برای نشان دادن زمان از عقربه استفاده می‌کنند، ساعت‌های عقربه‌ای نامیده می‌شوند. در ساعت زیر، هم می‌توان گفت یک ربع به چهار است، و هم می‌توان گفت سه و چهل و پنج دقیقه است. وقتی به عقربه‌ها نگاه می‌کنید، خیلی راحت می‌بینید که 15 دقیقه به ساعت چهار مانده است.
«توماس تامپیون» (1638-1713) اولین‌ساعتی را که با فنر کار می‌کرد، ساخت. البته این طرح تـوسـط دانـشمندی به نام «رابــرت هوک» اختراع شده بود.
درسـال 1772 «جـان هریسون» برای ثبت زمان دقیق در مسافرت‌های طولانی دریایی، اولین زمان سنج را ساخت که می‌توانست به دریانوردان در دریانوردی کمک کند.
اولین ساعتِ دیواری برقی‌در سـال 1843 تــوســط «الکساندر باین» اختراع شد؛ اما زیاد قابل اعتماد نبود.
بخشی از کتاب دانشنامه آکسفورد، علم و تکنولوژی از انتشارات پیام بهاران
صفحه 30-31