ماهواره یا قمر مصنوعی، به شیئی گفته می‌شود که روی مداری به دور شیئی بزرگتر می‌چرخد. برای مثال، ماه قمر طبیعی زمین است و در مسیری ثابت به‌طور مرتب زمین را دور می‌زند. اقمار طبیعی سیّارات دیگر را هم غالباً ماه می‌نامند. همچنین تعداد بسیاری ماهوارۀ مصنوعی به وسیلۀ موشک به فضا فرستاده شده است که در مدارهایی به دور زمین می‌چرخند.
مدار یک ماهواره در واقع مسیر حرکت آن در فضا می‌باشد. شکل مدارها معمولا بیضی یا تخم‌مرغی است. یک قمر همواره به دور یک سیّاره می‌چرخد و از مدار خود در فضا دور نمی‌شود؛ زیرا نیروی جاذبۀ سیّاره که بسیار بزرگتر است، قمر را روی مدارش حفظ می‌کند. ماهواره‌های هواشناسی و ماهواره‌های مخابراتی هر 24 ساعت، یک بار به دور ِزمین می‌گردند. به همین خاطر، چنین به‌نظر می‌رسند که همیشه در نقطه‌ای ثابت بر فراز زمین قرار دارند. این حالت را «مدار ثابت» می‌نامند.
کاربردهای ماهواره‌ها
بعضی ماهواره‌های کرۀ زمین به صورت ایستگاههای فضایی بوده و دارای سرنشینانی می‌باشند که می‌توانند آزمایشات علمی انجام دهند وتأثیرات بی‌وزنی را امتحان کنند. سایرآزمایشات فضایی به‌وسیلۀ ماهواره‌های بدون سرنشین انجام می‌گیرد. این ماهواره‌ها تجهیزات علمی را که از زمین به وسیلۀ علامات رادیویی و علامات دیگر هدایت می‌شوند، با خود حمل می‌کنند.
ماهواره‌های بدون سرنشین موارد استعمال فراوانی دارند. ماهواره‌های مخابراتی علایم تلفنی، تلویزیونی و رادیویی را بین قاره‌ها «رله» (تقویت) می‌کنند. ماهواره‌های دریانوردی، علامات رادیویی می‌فرستند و به کشتی‌ها و هواپیماها کمک می‌کنند تا موقعیت خود را پیدا کنند. ماهواره‌های هواشناسی برای پیش‌بینی اوضاع جوّی، از ابرها و طرح آنها عکس‌برداری می‌کنند. ماهواره‌های جاسوسی، عکس‌های نزدیکی از سطح زمین می‌گیرند که استفادۀ نظامی دارند. ستاره شناسان برای مطالعۀ فضا، از ماهواره‌ها استفاده می‌کنند؛ زیرا به این ترتیب، مانع جوّ زمین وجود ندارد.
انرژی مورد استفادۀ ماهواره‌ها
بسیاری از ماهواره‌های مصنوعی، دارای صفحات خورشیدی هستند که اشعۀ خورشید را جذب کرده از انرژی آن برای به‌کار انداختن دستگاههایشان استفاده می‌کنند. بعضی دیگر، از نیروی هسته‌ای استفاده می‌کنند. اما از این روش زیاد استفاده نمی‌شود؛ زیرا اگر یک ماهواره منفجر شود، مواد رادیواکتیو آن می‌تواند برای دیگر ماهواره‌ها مسأله‌ساز باشد. ماهواره‌ها ممکن است دارای موشک‌های فوق‌العاده‌ای باشند که با روشن‌کردن آنها می‌توان مدار ماهواره‌ها را تغییر داد.
👇 این یک ماهوارۀ مخابراتی«اینتلِ سات» در مدار ثابت است. این ماهواره می‌تواند تا 000/90 کانال صوتی و 3 کانال تلویزیونی را همزمان رله (تقویت کند) کند. یک شبکه از این ماهواره‌ها 110 کشور جهان را به یکدیگر می‌پیوندد.
«تل استار»
در سال 1962 اولین تصاویر زندۀ تلویزیونی را از عرض اقیانوس اطلس عبور داد.
ماهواره‌های هواشناسی
ادارۀ جوّ و اقیانوس‌شناسی ملی آمریکا، دارای چندین ماهوارۀ هواشناسی در مدارهای قطبی می‌باشد. این ماهواره‌ها بیشترتصاویر ابرها را برای ادارۀ هواشناسی تهیه می‌کنند که در تلویزیون نیز نشان داده می‌شوند.
ماهواره‌های اروپایی «مِتئوسات» روی مدار ثابتی بر فراز غرب آفریقا پرواز می‌کنند.
ماهواره‌های مخابراتی و ماهواره‌های سخن پراکنی روی مدار ثابتی در ارتفاع 35800 پایی زمین قرار دارند.
سازمان بین‌المللی ماهواره‌های مخابراتی (اینتِل سات) از مجموعۀ بیش از 110 کشور تشکیل شده است. این کشورها برای استفاده از شبکۀ ماهواره‌های مخابراتی که در مدار ثابتی بالای اقیانوس‌های اطلس، آرام و هند قرار دارند، حق اشتراک می‌پردازند.
بخشی از کتاب دانشنامه آکسفورد، علم و تکنولوژی از انتشارات پیام بهاران
صفحه 138