👇این کرجی چوبی بزرگ که در قرن سیزدهم میلادی در شمال اروپا متداول گشت، در بازرگانی و جنگ‌ها به‌کار می‌رفت. کشتی‌های اولیه به‌وسیلۀ یک پاروی بزرگ که در عقب آنها قرار داشت، هدایت می‌شدند. بعدها کشتی‌هایی‌نظیر این، دارای سکان شدند.
👇این کشتی اسپانیایی در (قرن شانزدهم میلادی)، در زمان جنگ «آرمادا» به‌وسیلۀ انگلستان و اسپانیا مورد استفاده قرار می‌گرفت. این کشتی‌ها همچنین برای حمل طلا و سایر غنائم از آمریکا به اروپا به‌کار می‌رفتند.
👇این کشتی عربی «دَهو» در قرن بیستم است که قرن‌ها پیش کامل شد و هنوز برای ماهی‌گیری یا تجارت‌های ساحلی به‌کار می‌رود. بادبان‌های این کشتی به شکل «دکل آرایی رومی» آرایش شده‌اند.
👇این کشتی چینی «جانک» در قرن بیستم است که صدها سال در چین و خاور دور به‌کار می‌رفت. بادبان‌های این کشتی که به شکل سرتاسری دکل آرایی شده‌اند برای استحکام و پشتیبانی بیشتر، دارای تیرک‌های چوبی هستند.
👇این کشتی سه دکله متعلق به دهۀ 1890 است. این کشتی در قسمت دکل‌هایی پاشنه، دارای «دکل آرایی» سرتاسری است. بعضی از آنها از فولاد ساخته می‌شدند امروزه تعدادی از آنها هنوز به عنوان کشتی‌های آموزشی بادبانی به‌کار می‌روند.
👇این کشتی «اِسکونِر» شش دکله متعلّق به اوائل دهۀ 1900 است. همۀ دکل‌های این کشتی به طور سرتاسری دکل آرایی شده‌اند. استفاده از فولاد برای دکل‌ها و طناب‌ها، این امکان را به وجود آورد که کشتی‌های اسکونر عظیمی با بادبان‌های بزرگ ساخته شوند.
قبل از اختراع موتورهای بخار و دیزل، کشتی‌های بازرگانی و جنگی مجبور بودند برای حرکت، به نیروی باد و بادبان‌ها متکی باشند. اولین کشتی‌های بادبانی فقط یک دکل و یک بادبان داشتند؛ اما هرچه کشتی‌ها بزرگتر شدند، نه تنها دکل‌های بیشتری اضافه شدند بلکه ارتفاع آنها نیز بیشتر شد و روی هر دکل چندین بادبان نصب گردید. در یک کشتی بادبانی به مجموع طناب‌ها و تیرک‌هایی که دکل‌ها و بادبان‌ها را مهار می‌کنند، دکل آرایی یا طناب بندی می‌گویند. بادبان بعضی کشتی‌ها در جهت طول کشتی نصب می‌شوند که به آنها «دکل آرایی سرتاسری» می‌گویند؛ مانند قایق‌های جدید مسابقه‌ای. هرچند اکثر کشتی‌های بادبانیِ بزرگ، دارای بادبان‌هایی بودند که در جهت عرض کشتی نصب می‌شدند و به آنها «دکل‌آرایی چهارگوش» می‌گفتند. کشتی‌هایی که دکل‌آرایی چهار گوش داشتند، سریع‌ترین کشتی‌های بادبانی بودند واصطلاحاً به آنها «کِلیپِر» می‌گفتند؛ یعنی زمان را قیچی می‌کردند و زودتر از موعد مقرر به مقصد می‌رسیدند. در دهۀ1850 یک کشتی کلیپر می‌توانست محمولۀ عظیمی از پشم را ظرف دو ماه از استرالیا به بریتانیا برساند. از کشتی‌های بادبانی کوچک هنوز در اکثر نقاط دنیا برای حمل کالاهای تجاری استفاده می‌شود.
👇 این نفت‌کش ژاپنی علاوه بر موتور، بادبان‌هایی هم دارد. این کشتی در سپتامبر سال 1980 به آب انداخته شد. استفاده از نیروی باد می‌تواند مقدار زیادی در سوخت مورد نیاز موتورها صرفه‌جویی‌کند.
بزرگترین کشتی بادبانی ساخته شده، کشتی فرانسۀ 2 بود که 8000 تُن وزن داشت و در سال 1911 به آب انداخته شد.
آخرین کشتی‌های بادبانی بزرگ تا سال1914 برای حمل کود شیمیایی از آمریکای جنوبی به اروپا از طریق دماغۀ کیپ هورن مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
سطح بادبان‌های کشتی «پروسِن» به 5574 مترمربع می‌رسید.
برای مثال، هنوز از کشتی‌های «دَهو» در خاورمیانه و از کشتی‌های «جانک» در خاور دور استفاده می‌شود. اگرچه کشتی‌های بزرگ بادبانی که به طور چهارگوش دکل‌آرایی شده‌اند دیگر کالا حمل نمی‌کنند، اما بعضی از آنها در موزه‌ها به نمایش گذاشته شده‌اند و بعضی هم برای آموزش جوانان در دریا به‌کار می‌روند.
کشتی‌های بخار اولیه، به منظور کمک به موتورها از بادبان هم‌استفاده می‌کردند. امروزه طراحان کشتی همچنان که در مورد راههایی برای صرفه‌جویی در سوخت و کاهش آلودگی موتورها تحقیق می‌کنند، مجدداً به این طرح توجه کرده‌اند.
در یک قایق بادبانی، باد بر روی صفحات بزرگی به نام بادبان، فشار می‌آورد و قایق را به جلو می‌روند. در قدیم بادبان‌ها را از جنس‌کتان درست می‌کردند اما امروزه معمولاً آنها را از مواد مصنوعی مانند نایلون می‌سازند. برای حرکت در یک مسیر مشخص، جهت بادبان‌ها را تغییر می‌دهند؛ آن چنان که باد عمود بر آنها بوزد. بادبان تقریباً مانند بال در هواپیما عمل می‌کند؛ یعنی همچنان که جریان هوا به آن برخورد می‌کند، فشار هوا در یک طرف آن متراکم می‌شود. حال ملوان می‌تواند با زاویه دادن به بادبان از فشار باد استفاده کرده، قایق را به جلو براند. تیرِتهِ قایق از حرکت یک‌وری آن جلوگیری می‌کند. قایق می‌تواند در هر شرایطی به طرف جلو حرکت کند؛ خواه باد در پشت آن باشد یا در پهلوی آن و یا حتی تقریباً در جلوی آن. به‌وسیلۀ تغییر جهت دادن (حرکت مارپیچی) قایق می‌تواند برخلاف جهت باد نیز حرکت کند.
👇 این کشتی «کِلیپِر» که کاملاً دکل آرایی شده است، به دهۀ 1850 تعلق دارد. اگرچه در آن زمان کشتی‌های آهنی بخاری به سرعت گسترش می‌یافت، ولی کشتی‌های چوبی کلیپر همچنان سریع‌ترین ناوگان حمل و نقل در زمان خود بودند.
قایق‌رانی
👇 زمانی که باد به بادبان برخورد می‌کند، از پهلو به آن فشار می‌آورد. ملاّحان می‌توانند از این حالت استفاده کرده و قایق‌هایشان را تقریباً در هر جهتی که مایلند برانند.
بخشی از کتاب دانشنامه آکسفورد، علم و تکنولوژی از انتشارات پیام بهاران
صفحه 108-109