دربارۀ مسافرت اخیر خود فکر کنید؛ احتمالاً قسمت بیشتر مسافرت خود را از طریق جاده طی‌کرده‌اید. جاده معمولاً بهترین مسیری است که شما را از یک مکان به مکان دیگر می‌رساند. اما همیشه مستقیم‌ترین راه نیست. بعضی وقت‌ها موانع طبیعی مانند رودخانه‌ها یا کوه‌ها بر سر راه قرار می‌گیرند. جاده‌های جدید غالباً مراکز شهرها و مناطق مسکونی را دور می‌زنند تا از ایجاد ترافیک و سر و صدا برای ساکنین شهرها جلوگیری شود. راههای بیرون شهری دارای انحنا و پیچ‌هایی به دور املاک شخصی می‌باشند.
عبور و مرور در جاده‌ها بایستی از امنیت و نیز کارآیی برخوردار باشد. در مورد این که از کدام طرف جاده یا با چه سرعتی برانیم مقرراتی وضع شده است. چراغ‌ها، تابلوها و علائم راهنمایی در تردّد وسائط نقلیه مؤثرند. تابلوهای جهت‌یابی نیز به ما کمک می‌کنند تا مسیر خود را پیدا کنیم.
انواع جاده‌ها
اتوبان‌ها (بزرگراهها یا آزادراهها) در هردو طرف جاده دارای چندین خط عبور هستند و یک جزیره میانی دو طرف اتوبان را از هم جدا کرده است . آن ها فاقد پیچ‌های تند، سربالایی‌های شدید، تقاطع یا بریدگی جهت دور زدن هستند. عبور و مرور در طول این راهها با سرعت زیاد و بدون توقف صورت می‌گیرد.
سایر جاده‌های اصلی، اغلب دارای سواره‌روهای دو جانبه هستند. این‌ها نیز درهر طرف،یک سواره‌رو دارند؛ اما این‌گونه جاده‌ها دارای تقاطع‌ها و بریدگی‌هایی برای دور زدن می‌باشند.
جاده‌های کمربندی برای بهبود وضعیت تردّد، در اطراف مرکز شهرهای بزرگ کشیده می‌شود. مناطق مسکونی به‌وسیلۀ شبکه‌هایی از راههای کوچک‌تر سرویس‌دهی می‌شوند. در مناطق روستایی، جاده‌های باریک و پرپیچ و خم، اغلب باقی ماندۀ همان جاده‌های قدیمی‌هستند.
👇 این تصویر، مراحل اولیۀ راه سازی را نشان می‌دهد. خرده‌های سنگ از کامیون‌ها تخلیه و در سطح زمین پهن می‌شود تا اولین لایۀ جاده را تشکیل دهد. در عکس، یک بولدوزر در حال صاف کردن سطح جاده می‌باشد.
ساخت جاده
قبل از این که جادۀ جدیدی احداث شود باید بهترین مسیر انتخاب گردد. برای این منظور، از نقشه‌برداری زمینی و عکس‌برداری هوایی استفاده می‌شود. میزان خسارات به مناطق حومۀ شهری و ایجاد ناراحتی برای مردمی که در مجاورت جاده زندگی می‌کنند و هزینۀ کار، همگی باید در نظر گرفته شود. نقشه‌برداران، مسیر انتخاب شده را علامت‌گذاری می‌کنند و برای ماشین‌های راه‌سازی آماده می‌سازند. این ماشین‌های بزرگ و گران‌قیمت، به اندازۀ چندین کارگر، کار انجام می‌دهند. ماشینی به‌نام «اسِکِریپِر»، قشر بیرونی خاک را می‌تراشد و بولدوزرهای بزرگ، خاک‌ها را کنار می‌زنند.
جاده باید تا آن جا که ممکن است، صاف شود. بنابراین، تپه‌ها بریده و چاله‌ها با خاک پُر می‌شوند. همچنین ممکن است احتیاج به حفر تونل یا احداث پل باشد. در مرحلۀ بعد، مهندسین با خرده سنگ، شالوده‌ریزی می‌کنند تا زمین بتواند وزن تردّد مورد نظر را تحمل کند. گاهی اوقات سیمان یا قیر به خاک اضافه می‌شود تا آن را محکم کند. سپس یک لایه از بتون که زیرسازی نامیده می‌شود، روی شالوده ریخته می‌شود. ماشینی که به آن ماشین آسفالت می‌گویند، لایۀ فوقانی آسفالت را می‌ریزد. گاهی هم لایه‌ای از بـِتُن می‌ریزند. غالباً لایۀ بتن را با اضافه کردن شبکه‌های فولادی محکم می‌کنند و سرانجام، علائم راهنمایی و تابلوهایی که نشانگر شماره (یانام) جادۀ جدید است، اضافه می‌شود و در این زمان، جاده افتتاح و روی نقشۀ راهها برای استفادۀ عموم، موقعیت آن اعلام می‌شود.
تاریخ جاده‌ها
جاده‌های اولیه که محل عبور انسان‌ها و دام‌هایشان بودند، باریک، پُر پیچ و خم و دارای دست‌انداز بودند. وقتی چرخ اختراع شد، احتیاج به جاده‌های صاف و در عین حال، محکم پیدا شد. اولین جاده‌های هموار، حدود 2200 سال قبل از میلاد در بین‌النهرین (عراق فعلی) احداث شد.
دو هزار سال بعد، رومی‌ها در سرتاسر اروپا و شمال آفریقا برای سربازان خود، جاده‌های مستحکم و مستقیم احداث کردند. جاده‌هایی که رومی‌ها ساختند، سنگفرش بود و از وسط به طرف دو کنارۀ جاده، سراشیبی داشت تا آب باران از جاده خارج شود.
صدها سال جاده‌های اروپا به دست فراموشی سپرده شد. در قرن 18 میلادی کالسکه‌های اسبی احتیاج به جاده‌های بهتر داشتند. بنابراین جاده‌های جدیدی احداث شد. «جان مَک آدام» نوعی جادۀ جدید اختراع کرد که در آن ابتدا زمین زه‌کشی و خشک می‌شد، بعد یک لایه از قلوه سنگ روی زمین، پهن می‌گردید و بعد به‌وسیلۀ لایه‌ای از شن پوشیده می‌شد. سپس به‌وسیلۀ کالسکه‌های اسبی، کوبیده شده و فضای خالی بین آنها با خاک و خاشاک پُر می‌شد. البته این نوع جاده‌ها برای وسایل نقلیه‌ای که چرخ لاستیکی داشتند، مناسب نبود. به همین جهت، سطح جاده‌های جدید به‌وسیلۀ قیر یا سیمان پوشیده می‌شد.
👇 این اتوبان در آلمان روی پایه‌های بتونی بسیار مرتفعی ساخته شده است. مهندسین آن را طوری طراحی کرده‌اند که کمترین خسارت را به اراضی کشاورزی وارد کند و برای عبور و مرور، شیب کمتری داشته باشد.
حداکثرسرعت در اتوبان‌ها
یا بزرگراهها در ساعت
کیلومتر مایل
ترکیه 90 56
بلژیک 120 74
آلمان 130 81
ایتالیا 140 87
آمریکا 88 55
استرالیا 96 60
انگلستان 113 70
در قرن 18 میلادی در انگلستان جاده‌های جدید بسیار به وسیلۀ «شرکت‌های بزرگراه عوارضی» به طور خصوصی احداث شد. آنها از مسافرانی که از این جاده‌ها استفاده می‌کردند عوارض می‌گرفتند.امروزه هنوز بعضی از این جاده‌های عوارضی وجود دارند.
👇 این نوع تقاطع بسیار بزرگ آزاد راهها، سطح گسترده‌ای از زمین‌های شهر لوس‌آنجلس واقع در ایالت کالیفرنیای آمریکا را اشغال کرده است و تمام شهر توسط یک سیستم پیچیده و حلقوی نظیر این بزرگراهها، بریده و احاطه شده است. تراکم ترافیک و دود اگزوزها نیز باعث آلودگی هوا شده است.
بخشی از کتاب دانشنامه آکسفورد، علم و تکنولوژی از انتشارات پیام بهاران
صفحه 120-121