بعد از عقل، دومین قوّۀ اصیل در انسان، عبارت از قوّۀ غضبیّه است. علمای اخلاق برای این قوّه، بیست و یک رذیله شمارش کردهاند. این رذایل از حالت افراط و تفریط نفس به وجود میآیند؛ البتّه در آنجایی که نفس انسان از حالت اعتدال خارج میگردد.
رسائل مباحث قوّۀ غضبیّه در شش مجلد تدوین و ارائه میگردد.
کتاب اوّل: شامل مباحثی پیرامون جبن، خوف و رجاء می‌باشد.
کتاب دوم: شامل مباحثی پیرامون کِبَر و صِغَر نفس، ثبات نفس، طرح کلی خودسازی، عیب‌جویی، سوء ظنّ، خشم، حلم است.
کتاب سوم: مباحثی پیرامون انتقام جویی، عفو، عنف و رفق، سوءخلق، حِقد، لعن، طعن را مطرح میسازد.
کتاب چهارم: شامل مباحثی پیرامون عُجب و انکسار نفس است.
کتاب پنجم: مباحثی پیرامون کِبر و تواضع را در بر دارد.
کتاب ششم: شامل مباحثی پیرامون ذلّت، افتخار، استحقار نفس، بغی، انقیاد نفس، تزکیۀ نفس و اقرار، عصبیّت و کتمان حقّ، انصاف و استقامت بر حقّ، قساوت و رقّت است.
این کتاب دوم از این مجموعه است . پیرامون نفس و اوصاف آن ارائه مطلب می‌نماید.
فهرست مطالب این کتاب به شرح ذیل می‌باشد:
مقدّمه
جلسۀ اوّل
صِغَر نفس
معنای صِغَر نفس
منشأ روانی صِغَر نفس
الف. ذلّت و خواری
پیامدهای روحی و روانی صِغَر نفس
ب. ترک امربه معروف و نهی از منکر
ج. اضطراب در برابر مصائب و بلایا
د. عجز از انجام کارهای بزرگ
کارهای بزرگ را به دست بگیرید
صِغَر نفس؛ ریشۀ ذلّت مسلمانان در برابر بیگانگان
مؤمن حقّ ندارد خود را ذلیل کند
سنگر را نباید خالی کرد
انسان در عزّت و ذلّتش مختار نیست
کِبَر نفس
ذلّت و خواری مؤمن به اسلام، پیامبر و خدا برمیگردد
معنای کِبَر نفس
مؤمن سختتر از سنگ است
هرچه زودتر سنگرها را بگیرید
خصال و صفات صاحبان کِبَر نفس
عزّت، رستگاری و مهابت
ریشۀ گسترش ادیان در جوامع بشری
نشانههای کِبَر نفس در شخصیّت حضرت عباس(ع)
روح بزرگ حضرت عباس(ع) در کارزار صفیّن
جلوۀ بزرگی روح حضرت عباس(ع) در کربلا
ذکر توسّل
جلسۀ دوم
ثبات نفس
معنای ثبات نفس
تفاوت ثبات نفس با کِبَر نفس
آثار و پیامدهای ثبات نفس
رسیدن به مرحلۀ اطمینان
عدم کسالت در انجام اعمال
عدم تزلزل عقیدتی
تزلزل روح
ریشههای تزلزل روح در انسان
اهمّیت ثبات نفس
مردم سه دستهاند: عالم، متعلّم و هَمَجٌ رَعاعٌ
فضیلت علم بر مال
اصناف مردم در کلام امام علی(ع)
دین را دستافزار دنیا قرار میدهند
بدون بصیرت، اهل تقلیدند
فرو رفتۀ در لذّات شهوانی
ذخیره کنندۀ ثروتهای دنیایی
تعریف دنائت همّت و علو همّت
دنائت همّت و علوّ همّت
صفات صاحبان علوّ همّت
بیتوجّهی به منفعت و ضررهای دنیوی
باز کردن آغوش خود برای مرگ
باشکوهترین جلوۀ ثبات نفس
ذکر توسّل
جلسۀ سوم
غیرت و عدم غیرت
مروری بر مباحث گذشته
معنای غیرت و عدم غیرت
غیرت و عدم غیرت در روایات
مایتعلّق غیرت در شرع و عقل
غیرت، لزوم شرعی و عقلی دارد
غیرت به چه مواردی تعلّق میگیرد؟
غیرت نسبت به دین، مهمّترین غیرت
تقسیم «مذهبیها» بر مبنای حمّیت دینی
مذهبی بیتعهّد و مذهبی مکتبی
عصبیّت و غیرت، مشترک معنوی
بحثی پیرامون عصبیّت و رابطۀ آن با غیرت
تفاوت معنایی عصبیّت و غیرت در اصطلاح رایج
عصبیّت در روایات
دو نوع موضعگیری در برابر غیرت دینی
موضعگیری افراد بیدین نسبت به غیرت دینی
موضعگیری برخی از متدیّنین نسبت به غیرت دینی
دو نکته در ارتباط با مسئلۀ إعمال غیرت
الف. کیفیّت مصرف غیرت
ب. تقدّم و تأخّر مایتعلّق غیرت در حفاظت از آنها
مال فدای جان، جان فدای دین
ذکر توسّل
ریشۀ قیام عاشورا، حمّیت دینی امام حسین(ع)
غیرتورزی امام حسین(ع) در روز عاشورا
جلسۀ چهارم
توقّف، تأنّی، وقار و سکینه؛ از آثار کِبَر نفس
«توقّف»؛ آرامش قبل از گفتار و عمل
اهمّیت و جایگاه توقّف
توقّف در روایات اسلامی
سفارش پیغمبر اکرم(ص) به عاقبتاندیشی در گفتار و عمل
سفارش امیرالمؤمنین(ع) به تدبیر قبل از عمل
زبان عاقل پشت قلب، قلب احمق پشت زبان
«تأنّی»؛ آرامش در عمل
«وقار»، محصول توقّف وتأنّی
«سکینه»، ملکۀ حاصل از توقّف و تأنّی
عجله و شتاب؛ از آثار صِغَر نفس
عجله یکی از درهای بزرگ ورود شیطان به قلب
عجله، ضدّ تأمّل است
ریشۀ به وجود آمدن عجله در انسان
تفکّر و تدبّر در عواقب این رذیلۀ اخلاقی
راه درمان و علاج عجله در انسان
ضربهپذیری انسان از ناحیۀ عدم تفکّر
ذکر توسّل
جلسۀ پنجم
عدم امکان خودسازی با اتّکا به قیل و قال مدرسهای
انسان با نشستن و بحث کردن آدم نمیشود
معیار خودسازی، عمل کردن است
یک طرح کلّی برای خودسازی
سه خصلت برای یک خودسازی کلّی
اوّل: با مردم همان گونه باش که دوست داری با تو باشند
دوم: هر قدمی برمیداری برای رضای خدا باشد
سوم: پاکسازی خود، قبل از عیب‌جویی از دیگران
عیوب انسان تمام شدنی نیست
جهات چهارگانه در توجّه و عدم توجّه به عیوب
بالاترین عیب، ندیدن عیب است
اهمّیت «توجّه به عیوب خود» در خودسازی
توجّه به لغزش دیگران و فراموشی لغزشهای خود
رضایت داشتن از عیوب خود
حبّ دنیا، ریشۀ بیتوجّهی به عیوب خود
حبّ دنیا، بزرگ‌ترین مانع خودسازی
حضرت زینب(س) انسانی با تمام فضایل انسانی
هرچه داریم از اهل بیت(ع) داریم
سر بریدۀ امام حسین(ع) کنار محمل حضرت زینب(س)
امام حسین(ع) کنار بستر مادر
جلسۀ ششم
تفاوت «عیب‌جویی» با «امر به معروف و نهی از منکر»
سوءظنّ، یکی از آثار جُبن و ضعف نفس
کیفیّت شکلگیری سوءظنّ در انسان
اقسام سوءظنّ
آثار و پیامدهای سوءظنّ
گناه کبیرۀ غیبت
تحقیر برادر مؤمن
کوتاهی در رعایت حقوق برادری
برتر دانستن خود از دیگری
عیب‌جویی کردن از دیگران
نفاق و دورویی
ایجاد فساد در جامعه
حضور در مواضع تهمت، سبب سوءظنّ در جامعه
پرهیز از قرار گرفتن در «مواضع تهمت»
بخشی از تهمتها ناشی از گمان بد است
پرهیز از مواضع تهمت در روایات
سوءظنّ با داشتن حجّت شرعی جایز است
محدودۀ جواز و عدم جواز سوءظنّ در شرع
راههای به دست آمدن حجّت شرعی
شرایط حجّیت شهادت دیگران
جلسۀ هفتم
چند تذکّر راجع به رذیلۀ سوءظنّ
مروری بر مباحث گذشته
منظور علمای اخلاق از ضعیفالنفس
سوء ظنّ یا حُسن قطع
تمایز بدگمانی با شناسایی و تحقیق
مؤمن زیرک است
مخلوط نکردن مسائل عملی، فکری و روحی
راههای معالجه و درمان سوءظنّ
مفاسد اجتماعی برخاسته از سوءظنّ
الف. توّجه به مفاسد سوءظنّ
ب.توجّه نکردن به احتمال ذهنی بدون تحقیق
ج. احترام به کسی که نسبت به او سوءظنّ دارد
د. تذکّر دادن محترمانه در خفا
آداب تذکّر دادن
مصاحبت با انسانهای خودساخته
جایگاه معاشرت در خودسازیهای اخلاقی و معنوی
تأثیر حکیم مرشد بر انسان
تأثیر جلسات اخلاقی و اعتقادی
تفکّر در معقول
مؤثّرترین راه برای خودسازی
آخرین سفارشات امام زینالعابدین(ع)
جلسۀ هشتم
رذیلۀ اخلاقی غضب «حالت خشم»
معنای لغوی غضب
تعریف غضب در علم اخلاق
واکنشهای سهگانه بعد از تحقّق غضب در انسان
بهکارگیری غضب قبل از تحقّق ضرر
بهکاریگیری غضب بعد از تحقّق ضرر
الف. انتقام
ب. حزن
نکوهش و ستایش غضب در آیات و روایات
ج. اضطراب
ستایش غضب در قرآن
نکوهش غضب در روایات
بررسی زمینههای مدح و ذمّ غضب در آثار اسلامی
اقسام مصرف کردن غضب
الف. افراط در مصرف کردن غضب
ب.تفریط در مصرف کردن غضب
ج.اعتدال در مصرف کردن غضب
مبنای مدح غضب در آثار اسلامی
مبنای مذمّت غضب در آثار اسلامی
روایات مربوط به اعتدال در مصرف کردن غضب
خشم و خشنودی مؤمن
مؤمن در حال قدرت
نیرومندترین انسانها
پهلوان واقعی
افراط و تفریط با هم
نمونهای از یک پهلوان واقعی
جلسۀ نهم
حمل روایات «نهی از غضب»، بر «حدّ افراطی خشم»
مروری بر مباحث گذشته
نهی از حدّ افراطی غضب در روایات
شجاعت؛ یعنی تسلّط بر نفس هنگام خشم
از کار افتادن عقل، هنگام بروز غضب
غضب و جنون دفعی
غضب و جنون استمراری
عدم موعظهپذیری هنگام خشم
اقسام بهکارگیری و زوال خشم در انسان
بهکارگیری سریع و بطیء خشم
زوال سریع و بطیء خشم
تکبّر و کوچک شمردن دیگران
منشأ ایجاد خشم افراطی در روایات
معیار به دست آوردن حالت اعتدال در نیروی خشم
حقّ و باطل، معیار رسیدن به اعتدال
غضب حقّ و غضب ناحقّ در کلام امام علی(ع)
خشم برای خود، خشم برای خدا
عبور از «خودبینی» برای رسیدن به «خدابینی»
توجّه نداشتن به کدورتهای شخصی
جلسۀ دهم
آثار و پیامدهای خشم در انسان
آثار و پیامدهای خشم در روح
۱. حقد و کینه
۲. حسد
۳. عداوت و دشمنی
پیامدهای خشم در ارتباط با زبان
آثار سوء خشم در ارتباط با سایر اعضا و جوارح
پیامدهای اُخروی خشم
مهار خشم با نابود کردن زمینهای آن
زمینههای درونی ایجاد خشم
راه علاج و مهار کردن خشم در انسان
زمینههای بیرونی ایجاد خشم
۱. یادآوری آثار سوء خشم
راههای پیش‌گیری از ایجاد خشم در انسان
۲. یادآوری فواید دفع خشم
دفع خشم در روایات
هرطور که میخواهی خدا با تو رفتار کند، تو هم همان طور رفتار کن
جلسۀ یازدهم
کنترل خشم از راه تذکّر و تفکّر
۳. تفکّر در صفت مقابل خشم
۴. تفکّر قبل از انجام هر عمل
۵. تفکّر در اینکه خشم نوعی بیماری است
پهلوان واقعی
۶. یاد خدا قبل از طغیان خشم
«یاد خدا هنگام غضب» در روایات
۷. یادآوری کراهت محبوب الهی از خشم
حشر در قیامت بر مبنای محبّت
اهمّیت تقویت رابطۀ دوستی با خدا
شراکت در عمل بر مبنای محبّت
زیارت جابر در اربعین
جلسۀ دوازدهم
مهار خشم، نشانی از بزرگی روح انسان
کَظْم غیظ و حلم، نشان عجز نیست
درمان خشم از طریق معاشرت
جذب صفات از طریق انعکاسات روحی
انعکاس روحیۀ حلم در معاشرت
معاشرتهای تأثیرگذار
شکستن صولت غضب با اعمال مجاز شهوانی
مهار غضب به وسیلۀ شهوت
راههای عملی کنترل خشم
۱. تغییر دادن حالت جسمانی
۲. استفاده از عبادات و اذکار لفظی
۳. مسح، لمس و معانقه هنگام خشم با ذیرحم
جاذبۀ رَحِمی
ذکر توسّل
جلسۀ سیزدهم
کَظْم غیظ
معنای لغوی و اصطلاحی کَظْم غیظ
رابطۀ کَظْم غیظ و حلم
توصیف کَظْم غیظ در روایات
۱. اثر دنیوی کَظْم غیظ
۲. آثار مترتّب بر کَظْم غیظ در روایات
الف. تخییر در انتخاب همسر در قیامت
معنای حورالعین
ب. نجات از اضطراب در قیامت
ج. رضای از خدا در قیامت
۳. راهیابی بهسوی خدا در این عالم
۴. یکی از موادّ امتحانی در دنیا
کَظْم غیظ، بلای عظیم
اجر بزرگ، برای بلای بزرگ
کَظْم غیظ باید برای خدا باشد
فرو بردن خشم برای ریاست و دنیا
بدترین اقسام فرو نشاندن خشم
نمونهای از فرونشاندن خشم با معصیت
فرونشاندن خشم با معصیت الهی
چوب خیزران بر لب و دندان امام حسین(ع)
جلسۀ چهاردهم
تفاوت «کَفْو غضب» با «کَظْم غیظ» در روایات
«کَفْو غضب»؛ پیش‌گیری از هیجان خشم
«کَظْم غیظ»؛ پیش‌گیری از ورود در عمل
ملکۀ روحانی حلم
معنای حلم
اکتسابی بودن ملکات
راههای به دست آوردن ملکۀ حلم
دو راه برای کسب ملکۀ حلم
1. تفکّر و تلقین پی در پی
2. کَظْم غیظ
رابطۀ حلم و علم در علم اخلاق
ضرورت وجود حلم در کنار علم
همنشینی علم و حلم در روایات
حکمت قرار گرفتن حلم در کنار علم
علم بدون حلم ضایعهآفرین است
۱. عزیزی که دچار ذلّت میشود
۲. کسی که به او نسبت دروغ میدهند
نیازمندیهای ششگانه به صفت حلم
۳. در برابر توهین دیگران
حلم پیامبر اکرم(ص) در مقابل مرد بیابانی
آرام امّا ظلمستیز
۴ و ۵. در مطالبۀ حقّ و برخورد با سفیه
۶. هنگام آزار دیدن از دیگران
حلم امام(ع) در برابر اهانتهای یزید(لع)
ظلمستیزی در نهایت آرامش
جلسۀ پانزدهم
حلم از مقولۀ کیفیّات
استعمال لغت «عظمت» برای حلم
توهّم ذلّت، هنگام حلمورزی
هیچ کسی با حلم ذلیل نمیشود
ذلّت صغیر، ذلّت کبیر
رهایی از چالهای کوچک و افتادن در چاهی بزرگ
دو معنا برای ذلّت کبیر
تحقّق خواستههای مشروع با حلمورزی
یاری شدن انسان به وسیلۀ حلم
۱. محبوبیّت نزد خدا
پیامدهای حلمورزی در متون اسلامی
۲. منزلت عندالله
۳. ارزش دادن به اعمال انسان
۴. رسیدن به رتبۀ عابد بودن
۵. آمرزش گناهان
۶. بهرهگیری از نور حلم
دست‌یابی به صفت حلم در پرتو انوار الهی
توکّل، زیربنای حلم و صبر
کتاب‌نامه
فهرست آیات
فهرست روایات
فهرست نمایه
فهرست اشعار
مروری بر زندگینامۀ حضرت استاد(ره)
دربارۀ مؤسّسۀ مصابیحالهُدیٰ
نقد و بررسی‌ها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.