رصدخانه، مکان مخصوصی است که ستاره‌شناسان در آن به مشاهدۀ آسمان پردازند. هزاران سال است که مردم در سراسر دنیا، رصدخانه ساخته‌اند. حتی قبل از آن‌که تلسکوپ اختراع شود، رصدخانه‌ها محل‌هایی برای تعقیب حرکات و تغییرات اجرام آسمانی بودند. یک رصدخانۀ مدرن معمولاً ساختمان یا گروهی از ساختمان‌هاست که شامل یک یا چند تلسکوپ مختلف، اتاق‌های مطالعه (کار)، تعمیرگاه و اتاق‌های خواب می‌باشد. اما رصدخانه‌هایی هم وجود دارند که به صورت ماهواره و بدون وجود انسان در فضا به دور زمین می‌گردند. در آمریکا حتی رصدخانه‌ای وجود دارد که در هواپیمایی با توان پرواز زیاد، کار گذاشته شده است.
اساساً دو نوع رصدخانۀ زمینی وجود دارد: رصدخانه‌های چشمی که دارای تلسکوپ‌های معمولی هستند و جهت رؤیت نور ستارگان به کار می‌روند، و رصدخانه‌های رادیویی که در آن‌ها بشقاب‌های بزرگی، علائم رادیوییِ فضایی را جمع‌آوری می‌کنند.
رصدخانه‌های رادیویی با رصدخانه‌های چشمی تفاوت بسیاری دارند. تلسکوپ‌های رادیویی لازم نیست داخل ساختمان باشند و امواج رادیوییِ فضایی می‌توانند از درون ابرها نیز عبور کنند؛ بنابراین، خیلی مهم نیست که رصدخانۀ رادیویی در کجا ساخته شود. رادیو تلسکوپ‌ها می‌توانند در اکثر اوقات، حتی در نور روز، به همان خوبی شب‌ها مورد استفاده قرار گیرند. یکی از مشهورترین رصدخانه‌های رادیویی، رصدخانۀ «جودِرل بانک» واقع در انگلستان است. قوی‌ترین رادیوتلسکوپ در ایالت نیومکزیکو واقع در آمریکاست که دارای27 بشقاب است. برخلاف رصدخانه‌های رادیویی، رصدخانه‌های چشمی باید جایی به دور از نور خیابان‌ها و شهرها و نیز در مناطقی که هوا به‌ندرت ابری است، ساخته شوند. هوا باید بسیار تمیز و آرام باشد تا ستاره‌ها خیلی سوسو نزنند و تلسکوپ‌ها بتوانند هر شیء بسیار کم نوری را در آسمان ببینند. لذا بهترین نقاط، قُلَل کوه‌ها در مناطق گرمسیر می‌باشد. رصدخانه‌های بزرگی در «کیت پیک» واقع در دشت آریزونای آمریکا و نیز در قلل آتشفشان‌های هاوایی در جزایر قناری و همچنین در سلسله جبال «آند» واقع در آمریکای جنوبی وجود دارند.
تلسکوپ‌ها در زیر گنبدهای بزرگ تعبیه می‌شوند. شب‌ها در گنبد، شکافی باز می‌شود و تمام گنبد می‌تواند بگردد؛ به طوری که تلسکوپ می‌تواند روی نقاط مختلف آسمان، میزان شود. امروزه جدیدترین تلسکوپ‌ها به‌وسیلۀ کامپیوترها عمل می‌کنند و اخترشناسان می‌توانند به جای آن که مجبور باشند در هوای سردِ بیرون کار کنند، در اتاق‌های کنترل که گرم است به اکتشاف و تحقیق بپردازند.
👇 این تلسکوپ «لاول» در جودرِل بانک انگلستان دارای بشقاب بزرگی به قطر 76 متر است و امواج رادیویی را از فضا، می‌گیرد. علائم رادیویی در گیرنده‌ای که روی برج وسط بشقاب قرار دارد، متمرکز می‌شود.
👇 این یک تلسکوپ بزرگ ستاره‌شناسی درون یک گنبد است. این تلسکوپِ انگلیسی ـ استرالیایی که در ایالت نیوویلزِ جنوبیِ استرالیا قرار دارد، از نوع ِ تلسکوپ‌های انعکاسی است و آئینۀ اصلی‌اش9/3 متر عرض دارد.
بخشی از کتاب دانشنامه آکسفورد، علم و تکنولوژی از انتشارات پیام بهاران
صفحه 61