دویست سال پیش، زندگی در یک خانۀ کوچک در اروپا یا آمریکای شمالی به راحتی امروز نبود. آب بایستی از چاهی کشیده میشد که بین سایر خانوادهها مشترک بود. مستراح که خارج از خانه قرار داشت احتمالاً از یک صندلی چوبی تشکیل شده بود که در وسط آن سوراخی بود و در زیر آن گودالی قرار داشت. غذا روی آتش پخته میشد و روشنایی خانه از شمعها تأمین میگشت و حمام عبارت بود از یک طشت یا وان در کف آشپزخانه. کارهای سخت خانه از قبیل شستشو و رفت و روب، همه با دست انجام میشد و تمام روز، وقت زنان را میگرفت.
اما امروزه همۀ خانههای مدرن، دارای برق شهری، فاضلاب، آب و احتمالا گاز میباشند. اینها را اصطلاحاً خدمات شهری مینامند. وسایل اولیۀ زندگی در داخل خانهها کار گذاشته میشود؛ مانند شیرهای آب، ظرفشویی، حمام، مستراح و دستگاه حرارت مرکزی که گرما و آب گرم خانه را تأمین میکند. لوازم بسیاری نیز هستند که در داخل ساختمان، کار گذاشته نمیشوند؛ از قبیل دستگاههای پخت و پز، ماشینهای لباسشویی، خشککنها و یخچالها.
یخچالها
یخچالها، دستگاههایی هستند که چیزها را خنک نگه میدارند. اصول کار آنها به این ترتیب است که حرارت را از داخل گرفته و آن را به بیرون هدایت میکنند.
یخچالها براساس تبخیر عمل میکنند. وقتی یک مایع تبخیر میشود، حرارت اطراف خود را میگیرد. اگر شما انگشت خود را خیس کنید و سپس دست خود را تکان دهید، انگشت شما احساس سرما میکند. آب همچنان که تبخیر میشود، حرارتِ انگشت شما را میگیرد. در یخچال عمل سرد کردن، توسط مایع مخصوصی که به آن سرد کننده (سرماساز) میگویند، انجام میگیرد.
در یخچالهای نوع کمپرس، مایع سردکننده در مداری که از لولهها تشکیل شده، میگردد. یک پمپ الکتریکی، بخار مایع سردکننده را فشرده کرده است که این امر، موجب داغ شدن آن میشود. به همین خاطر، به درون لولههای چگالنده فرستاده میشود تا در آنجا حرارت خود را از دست داده و دوباره تبدیل به مایع شود.
این مایع سپس از درون سوراخی که همان دریچۀ انبساط باشد، به لولههای بزرگِ تبخیر وارد میشود. در آنجا، کم شدن فشار باعث تبخیر مایع شده و حرارت محیط را میگیرد. حالا دوباره بخار به کمپرسور برمیگردد و این دور همچنان ادامه مییابد. یک ترموستات، درجۀ حرارت را توسط خاموش و روشن کردن موتور کمپرس، آن طور که لازم است کنترل میکند.
👇 در یخچال نوع کمپرس، یک کمپرسور، مایع سردکننده را در لولهها پمپ میکند. مایع سردکننده وقتی از دریچۀ انبساط گذر میکند، تبخیر شده و تولید سرما میکند و سرانجام بخار در قسمت چگالنده تبدیل به مایع میشود.
👇 لولههای چگالنده در خارج یخچال قرار دارند؛ به این ترتیب میتوانند حرارت خود را در هوا از دست بدهند. لولههایتبخیر در درون یخچال قرار گرفتهاند تا حرارت را از مواد غذایی بگیرند.
جارو برقیها
جارو برقی، گرد و غبار و آشغال را از روی مبلها و زمین برمیدارد. موتور آن، یک پنکه را میگرداند و داخل جارو برقی ایجاد خلأ میکند. هوای خارج با شدت به داخل جارو مکیده میشود و همراه خود گـَرد و غبار و آشغالهای کوچک را از دهانه به داخل میکشد. همۀ آنها به همراه هوا از طریق یک لوله به داخلکیسهای ریخته میشوند که در آن، گرد و غبار نگه داشته میشود و هوا از آن خارج میگردد. بعضیجارو برقیها روی کف اتاق به جلو میروند و دارای بُرسی گردان میباشند که ذرّات گـَرد و غبار را از زمین کنده و باعث میشود که به راحتی به داخل مکیده شوند. دیگر انواع آن، گرد و غبار را بهوسیلۀ یک دماغه که در انتهای لولۀ دراز و خمیدهای قرار دارد، به داخل میمکند.
👇در جارو برقی بهوسیلۀ پنکه، خلاء نسبی ایجاد میشود و به اینترتیب، گرد و غبار و ذرّات آشغال را همراه هوا به داخل میمکد.
👇این جارو برقی متعلق به دهه1930 میباشد. طرز کارش همان طرز کار جارو برقیهای مدرن است؛ یعنی یک پنکه بهوسیلۀ موتور میچرخد و گرد و خاک را به داخلمیمکد که در یک کیسه جمع میشود.
ماشینهای لباسشویی
قرار دادن لباسهای کثیف در آب، باعث تمیزی آنها نمیشود؛ بلکه آب باید با فشار از درون فیبرهای لباس عبور کند. طرز کار بیشتر ماشینهای لباسشویی به این ترتیب است که لباسها در یک مخزن فلزی گردان، در آب چرخانده میشوند. از مواد پاک کننده نیز برای نفوذ عمیقتر آب به الیاف لباسها استفاده میشود. این مواد همچنین چربی لباسها را از بین میبرند. اغلب ماشینهای لباسشویی، خودکار هستند؛ آنها را میتوان به حال خود گذاشت تا تمام مراحل شستشو را خود به خود انجام دهند. آنها اکثراً با روش الکترونیکی تنظیم میشوند. شما توسط دستگاه برنامهریز میتوانید حدود شستشو یعنی از شستشو با آب داغ برای لباسهای پنبهای تا شستشو با آب سرد برای لباسهای پشمی را تعیین کنید. این ماشینها همچنین میتوانند آبداغ را با آب سرد مخلوط کرده و آبِ و ِلَرم درست کنند، لباسی را به مدت طولانی یا کوتاه بشویند و آبکش کنند و سپس آب را تخلیه نمایند. حتی بعضی ماشینهای لباسشویی میتوانند لباس را خشک کنند.
👇این ماشین لباسشویی همراه با دستگاه چلاندن لباس، در حدود سال 1865 ساخته شد. ابتدا، دستۀ پایینی را میچرخاندند تا مخزن لباسشویی به جنبش درآید و لباسهای داخل آن شسته شود. سپس با گرداندن دستۀ بالایی، لباسها را از بین غلتکها عبور میدادند تا آب آنها گرفته شود.
👇در این ماشین لباسشویی، لباسهای کثیف داخل مخزن گردان ریخته میشوند و در آن شُسته، آبکشی شده و تقریباً خشک میشوند.
بخشی از کتاب دانشنامه آکسفورد، علم و تکنولوژی از انتشارات پیام بهاران
صفحه 78-79